Ο Ντιούι το 1893 έλεγε: "Εκπαιδευτικοί καταργήσετε το δυϊσμό μεταξύ ακαδημαϊκής και τεχνικής γνώσης, αφηρημένης και πρακτικής, περιεχομένου και μεθόδου και επικεντρώστε την προσοχή σας στην ενεργό εφαρμογή της μάθησης, για την επίλυση πραγματικών προβλημάτων στο αυθεντικό τους περιβάλλον ".
Σήμερα πρέπει να κατανοήσουμε ότι δεν μπορούμε να μεταδώσουμε έννοιες, γνώσεις και δεξιότητες στους μαθητές με έναν πίνακα και μια κιμωλία. Δεν μπορούμε να έχουμε κατ' αυτόν τον τρόπο ενεργό εφαρμογή της μάθησης. Στο σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα που κυριαρχεί η δασκαλοκεντρική μέθοδος διδασκαλίας με τον καθηγητή να γυρνάει την πλάτη στα παιδιά και να γράφει συνεχώς στον πίνακα και στη συνέχεια να τους δίνει έναν αριθμό σελίδων να διαβάσουν, οι μαθητές νοιώθουν εγκλωβισμένοι, αμήχανοι και πολλές φορές δυστυχισμένοι. Ο περιορισμός των δυνατοτήτων τους σε μηχανικές μεθοδεύσεις που δεν αγγίζουν καν τα ενδιαφέροντά τους και που τους στερούν κάθε ίχνος πρωτοβουλίας οφείλεται κατά κύριο λόγο στο δασκαλοκεντρικό χαρακτήρα του Ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος.
Η μάθηση είναι μια διαδικασία κατασκευής και ανακατασκευής γνώσεων και όχι εγγραφής και απορρόφησης γνώσεων ή πληροφοριών. Εικονικά μπορούμε να φανταστούμε το σύνολο των νοημάτων, των γνώσεων και των εννοιών που έχουμε αποθηκεύσει στον εγκέφαλο σαν "ένα σύνολο από τούβλα που αποτελούν έναν τοίχο. Αν ξανακοιτάξουμε ένα νόημα από άλλη σκοπιά και διαπιστώσουμε ότι κάτι δεν αποθηκεύσαμε σωστά, ξαφνικά το νέο νόημα μπαίνει στο σημείο αυτό που έχουμε οργανωμένα αποθηκεύσει και δεν γκρεμίζει τον τοίχο". Η κατασκευή και η ανακατασκευή γνώσεων στον εγκέφαλο μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την ενεργό συμμετοχή των μαθητών, ενώ το γνωστικό πεδίο και το περιεχόμενο παραμερίζονται. Στο δασκαλοκεντρικό σύστημα όμως γίνεται ακριβώς το αντίθετο και έτσι το αποτέλεσμα σε ότι αφορά την ουσιαστική γνώση είναι πολύ μικρό. Δυστυχώς πολλές φορές ο καθηγητής εξαιτίας των πολλών ευθυνών και περιορι-σμών που έχει στην εφαρμογή της διδασκαλίας του με το δασκαλοκεντρικό τρόπο, περιορίζει τις απαραίτητες ενέργειες ανάδρασης με τα παιδιά και έτσι έχει ελλιπή γνώση του αποτελέσματος που κατάφερε.
Αντίθετα στη μαθητοκεντρική μέθοδο ο μαθητής παροτρύνεται με κατάλληλα κίνητρα από τον καθηγητή για να ξεκινήσει το ταξίδι της πραγματικής γνώσης. Ανακαλύπτει με την καθοδήγηση του καθηγητή τις πηγές πληροφόρησης, ταξινομεί τις πληροφορίες επιλέγοντας τις πιο σημαντικές, ανακαλύπτει νέες γνώσεις και αντιλαμβάνεται τη σημασία των μαθημάτων που διδάσκεται. Ο μαθητής αναπτύσσει υπευθυνότητα σεβόμενος τους όρους της ομάδας των συμμαθητών του. Αναγνωρίζει και αναγνωρίζεται. Μπορεί και παίρνει αποφάσεις, έχει τη δυνατότητα να εκφράσει κάποια πρωτοτυπία και αισθάνεται συχνά τη χαρά της δημιουργίας και της δικαίωσης των προσπαθειών του. Πρέπει να παραδεχτούμε μια απλή αλήθεια ότι τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα κάνοντας, παρά διαβάζοντας ή απλώς ακούγοντας τον καθηγητή. Στην περίπτωση αυτή ο καθηγητής έχει έναν διαφορετικό αλλά πολύ σημαντικό ρόλο. Είναι ο εμψυχωτής των μαθητών που θα τους παρακινήσει για να μπουν στον κόσμο της γνώσης, ο καθοδηγητής που θα τους δείχνει τον τρόπο ανακάλυψης γνώσεων ή επινόησης δεξιοτήτων, ο συντονιστής της ομάδας που θα ρυθμίζει την ομαλή και αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ τους, και τέλος ο τεκμηριωτής των γνώσεων και των δεξιοτήτων που αποκτήθηκαν (έλεγχος ποσοστού επιτυχίας, feedback).
Η μέθοδος αυτή που εφαρμόζεται τα τελευταία έξι (6) χρόνια στην Ελλάδα στο μάθημα της Τεχνολογίας έχει καταπληκτικά αποτελέσματα. Ο μαθητής εμπλέκεται με πολλούς τρόπους ενδιαφέροντος:ερευνητικούς, υπολογιστικούς, κατασκευαστικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς με αποτέλεσμα, να αναπτύσσει κινητικές, μηχανικές και νοητικές ικανότητες.
Έτσι θα μπορέσει με περισσότερη ευκολία να ιεραρχήσει τα ενδιαφέροντα και τις ικανότητες και μέσα από το θεσμό του ΣΕΠ. Επίσης, μέσα από της Τεχνολογία καλλιεργεί και αναπτύσσει ορισμένες από τις δεξιότητες "κλειδιά" όπως της επικοινωνίας, της συνεργασίας, της διαχείρισης και οργάνωσης του χρόνου αναζήτησης και χρήσης των πληροφοριών κι έτσι αντιλαμβάνεται με ποιες ασχολίες μπορεί να αναπτύξει τις δεξιότητες που επιθυμεί, που είναι ένας από τους βασικότερους σκοπούς του ΣΕΠ.
Η μέθοδος λοιπόν που πρέπει να ακολουθηθεί και στη διδασκαλία του ΣΕΠ, πρέπει να είναι μια μέθοδος αυθεντική προσαρμοσμένη στις αναπτυξιακές ανάγκες των μαθητών. Η μέθοδος αυτή πρέπει να είναι φυσικά η μαθητοκεντρική. Άλλωστε όταν ο μαθητής καταλήξει σε κάποια συμπεράσματα που έχουν προκύψει από την εμπειρία του είναι δύσκολο η γνώμη του να επηρεαστεί αρνητικά από το περιβάλλον (επιθυμίες γονέων, παροτρύνσεις φίλων, παραπληροφόρηση από ΜΜΕ κ.α.).
Στο ΣΕΠ και στο μάθημα της Τεχνολογίας όμως δεν είναι μόνο η παροχή γνώσεων και πληροφοριών προς τους μαθητές που θα τους βοηθήσουν να βρουν τα ενδιαφέροντά τους και να εντοπίσουν τις ικανότητές τους, δημιουργώντας έτσι τις προϋποθέσεις για την κατάλληλη επαγγελματική επιλογή ή για την ανάλογη συνέχιση των σπουδών τους.
Οι μαθητές πρέπει να πληροφορηθούν αρκετά για να αντιληφθούν τι ακριβώς συμβαίνει στον αναδιαρθρωμένο πλέον χώρο εργασίας. Πρέπει να κατανοήσουν καλά ότι για να μπορέσουν να είναι συνεχώς ενεργοί σ' ένα μεταβαλλόμενο κόσμο χρειάζεται να ανανεώνουν τις γνώσεις μαθαίνοντας καινούργιες εφαρμογές. Το "μαθαίνω πώς να μαθαίνω" - ο τρόπος δηλαδή της διά βίου εκπαίδευσης, θα αποδειχτεί ίσως το ισχυρότερο εφόδιο για τον εργαζόμενο του μέλλοντος που θα αναζητήσει να βρει τις γνώσεις που θα του είναι απαραίτητες. Σήμερα ενώ σ' όλη την Ευρώπη το θέμα training έχει αναχθεί σε πρωτεύον ζήτημα, οι νέοι της χώρας μας δεν είναι ιδιαίτερα θετικοί στη συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση ή στη δια βίου εκπαίδευση διότι το δασκαλοκεντρικό σύστημα "τους έμαθε πώς να τους μαθαίνουν" και όχι πώς οι ίδιοι να μαθαίνουν μόνοι τους, μειώνοντας τον πόθο για αναζήτηση νέων γνώσεων και εμπειριών.
Οι νέες τεχνολογίες εισβάλουν όλο και περισσότερο στην παραγωγική διαδικασία ενώ οι ονομαζόμενες "άϋλες" επενδύσεις στις γνώσεις και στις καινοτομίες λαμβάνουν τεράστιες διαστάσεις. Η γραμμή παραγωγής με τον καταμερισμό εργασίας για τους εργαζόμενους έχει πια αντικατασταθεί από διεπιστημονικές ομάδες. Έναν τέτοιο τρόπο διδασκαλίας (ομαδικό και μαθητοκεντρικό) πρέπει να εντρυφήσουμε στους μαθητές μας. Επειδή η γνώση δεν κατακτάται μόνο με το νου και τη φαντασία αλλά και με την άμεση ανταλλαγή εμπειριών.
Βασικές ικανότητες που πρέπει να έχει ο νέος που θα βγει αύριο στην αγορά εργασίας, οι οποίες μάλιστα χαρακτηρίζονται κοινωνικές-μεταφερόμενες, επειδή δεν εφαρμόζονται μόνο σ' έναν τομέα είναι η Ομαδικότητα και η Συνεργατικότητα. Η ομαδικότητα είναι η πρώτη ικανότητα που θέλει ο σύγχρονος εργοδότης. Δεν υπάρχουν άτομα κλεισμένα σ' ένα δωμάτιο να δουλεύουν μόνα τους με επανάληψη της εργασίας. (Έχει παρατηρηθεί άλλωστε ότι άριστοι μαθητές που δουλεύουν μόνοι τους, απομονωμένοι, έχουν δυσκολία να δουλέψουν στα πλαίσια μιας ομάδας). Η γραμμή παραγωγής σύμφωνα με τη θεωρία του Taylor, έχει δώσει τη θέση της σ' ένα νέο μοντέλο όπου, οι εργαζόμενοι δεν κάνουν ποτέ το ίδιο πράγμα. Μπορεί από μέρα σε μέρα να αλλάξουν αντικείμενο δουλειάς. Δεν δουλεύουν ποτέ μόνοι τους, πάντα με ομάδες εργασίας οι οποίες είναι διεπιστημονικές και διεπαγγελματικές.
Ο ένας είναι ειδικός στα ηλεκτρονικά, ο άλλος στα ηλεκτρολογικά - μηχανολογικά, ένας άλλος στο λογισμικό κ.ο.κ., και πολλές φορές μέσα στην ομάδα υπάρχει κοινωνιολόγος και οικονομολόγος γιατί το νέο σχήμα εργασίας έχει σαν στόχο την παραγωγή μιας γνώσης: την καινοτομία.
Η γνώση που παράγεται από μια τέτοια ομάδα είναι σημαντικά καλύτερη απ' αυτήν που μπορεί να δημιουργήσει ο καθένας αν εργασθεί μόνος του. Το ομαδικό αυτό μοντέλο εργασίας που στηρίζεται στην επικοινωνία και στη συνεργατικότητα είναι το μοντέλο που θα κυριαρχήσει στην αγορά εργασίας αύριο. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι μεγάλες επιχειρήσεις στηρίζουν την παραγωγή τους σ' αυτήν τη διαδικασία και διαθέτουν τεράστιες επενδύσεις στο προσωπικό και όχι στα μηχανήματα π.χ. η IBM όπου το μεγαλύτερο μέρος των κερδών κατευθύνεται στην "άϋλη επένδυση" που αναφέρουμε πιο πάνω. Οι ομάδες αυτές έχουν ευελιξία και μπορούν να συμπληρώνονται, να εμπλουτίζονται ή ακόμη να διαλύονται και να επαναδημιουργούνται με άλλη μορφή αν ο σκοπός έχει επιτευχθεί ή αν δεν έχουμε το αναμενόμενο αποτέλεσμα.
Οι μεταφερόμενες κοινωνικές δεξιότητες ή δεξιότητες "κλειδιά" μπορούν να αποκτηθούν μόνο μέσα από τη μαθητοκεντρική διαδικασία η οποία άλλωστε είναι συνυφασμένη με τις σύγχρονες μεθόδους εργασίας.
Φυσικά μέσα από τη διαδικασία αυτή μπορεί να γίνει πιο αποτελεσματικά η προετοιμασία για άντληση των πληροφοριών αλλά κυρίως η επεξεργασία και η αξιοποίησή τους.

Τριβέλλας Σεραφείμ
Εκπαιδευτικός Τεχνολογίας και ΣΕΠ στο 7ο Γυμνάσιο Χαϊδαρίου

Πηγή: Τεχνολογική Εκπαιδευτική Ενημέρωση τ. 34 Ια. Φεβ. Μαρ. 2001
         Το τεύχος 34 σε pdf. αρχείο

---

© Spiros Papacharisis 2001, 2002